ŞAİR PADİŞAHLAR

                                                       

      Osmanlı padişahları, edebiyat ve sanata büyük önem vermiş ve bazıları bizzat şair olarak divan edebiyatında eserler vermiştir. Bu dönemde şiir yazdığı bilinen Osmanlı padişahları şunlardır: 

     1. Fatih Sultan Mehmet (1432-1481)

  

Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı’nın 7. padişahı olup İstanbul’un fethiyle Osmanlı Devleti’ni büyük bir imparatorluk haline getirmiştir. Bunun yanı sıra, sanat ve edebiyata büyük ilgi duymuş, bizzat şiirler yazmıştır. Fatih Sultan Mehmet, şiirlerinde "Avni" mahlasını kullanmıştır. Şiirlerinde Avnî mahlasını kullanan Fâtih’in tek eseri Dîvân’ıdır. Fatih’in Şiirlerinde;

Aşk ve sevgi

Tasavvuf ve ilahi aşk

Kahramanlık ve cihat

Devlet yönetimi ve adalet    

temaları öne çıkmıştır. Fatih Sultan Mehmet "Avni" mahlasını kullanarak yazdığı şiirleriyle de oldukça ünlüdür. O şiirlere örnek olarak:

Aşk ile gönlünü viran eden, bir daha onun şen olmasını istemez
Senin aşkının derdiyle üzüntü çeken, bir an bile mutluluk istemez

Hava ile toprağa karışıp toz gibi savrulan gönül
Sevgilinin yolunun toprağından bir an bile uzak olsun istemez

Aşkı yüzünden fena halleri hoş gören kişi şöhret gözlemez
İnsanlardan uzak yaşamayı seven, meşhur olmayı istemez

Bağrını kanlar içinde bırakan kimse, kırmızı dudaklara meyletmez
Eteğini gözyaşı ile dolduran, inci gibi dişleri istemez

Ey Avnî! Aşk parası yok olmayan ve tükenmeyen bir hazinedir
Ona sahip olan başka hiçbir hazinenin bekçisi olmak istemez

  2. II. Bayezid (1447-1512)

 Osmanlı’nın 8. padişahı olan II. Bayezid, edebiyata ve sanata büyük önem veren bir hükümdardı. Babası Fatih Sultan Mehmet gibi divan edebiyatına ilgi duymuş ve bizzat şiirler yazmıştır. Döneminde sanatçılar ve alimler büyük destek görmüş, Osmanlı kültür hayatı gelişmeye devam etmiştir. "Adlî" mahlası kullanarak Türkçe ve Farsça şiirler yazdı.Mahlası, Osmanlı Türkçesinde "adaletli" anlamına gelir ve onun devlet yönetimindeki anlayışını yansıtır. II. Bayezid'in yazdığı şiirlerden meydana gelen küçük hacimli bir divan Rumi 1308 tarihinde İstanbul'da basıldı.II. Bayezid’in Şiirlerinde;

• Adalet ve doğruluk
• Allah’a bağlılık ve tasavvuf
• Aşk ve ilahi sevgi
• Dünya hayatının geçiciliği

temaları öne çıkmıştır. O şiirlere örnek olarak:

Kaşlaruna bir kadîmi bendedür benzer hilâl
Kim dütâ itmiş durur kaddin mürûr-ı mâh u sâl

Ne ta'alluk leblerim yâkût hattın kılsa nush
Bu muhakkakdur ki reyhan oldı hattundan misâl

Bir zavallu âfitâb u mâh ise bir kec-dehen
Nice kılsunlar senünle da'va-yı hüsn ü cemâl

Kaşlaruna nisbet itdümse hilâli ey kamer
Eyledüm bârik fikr vü bagladum nâzik hayâl

'Adliyâ ahvâlüne vâkıf degül sanma nigâr
Her gazel kim yazdum oldı yâra benden 'arz-ı hâl

    3. Yavuz Sultan Selim (1470-1520)

Yavuz Sultan Selim, Osmanlı’nın 9. padişahı olup, kısa süren (1512-1520) hükümdarlığına rağmen büyük fetihlere imza atmıştır. Aynı zamanda sanat ve edebiyata ilgi duyan bir padişahtır. Şiir yazan Osmanlı padişahları arasında Farsça şiirleriyle öne çıkmaktadır. "Selîmî" mahlasını kullanmıştır. Özellikle Farsça şiirler yazmıştır ve divan şiirinde güçlü bir kaleme sahiptir.Arapça ve bilhassa Farsça'ya çok hakim olan Selim'in, kendi el yazısı ile "Selimî" mahlasıyla yazılmış olan Farsça manzumeleri günümüzde Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi'nde bulunmaktadır. Farsçanın yanında Türkçe şiirleri de bulunmaktadır.Yavuz Sultan Selim’in Şiirlerinde;

• Tasavvuf ve ilahi aşk
• Kahramanlık ve yiğitlik
• Zahitlik ve dünya hayatının geçiciliği
• Adalet ve devlet yönetimi          

temaları öne çıkmıştır. O şiirlere örnek olarak:      

Aşka karşı bu yanıp kavrulan gönlümde öyle bir kıskançlık vardır ki

Güzelleri seven herkesin can düşmanıyım.

 

Açıktan açığa adam öldüren, güzellerin gözüdür.

Hiçbir ayıp ve kabahati olmayan da benim gizli aşkımdır.

 

Ferhat ve Mecnun efsanelerini bana ne kadar okudular.

Onların ıstırapları benim perişan halimin ancak en küçüğüdür.

 

Yaşlı gözümün ırmağına uykuyu nasıl sokarım.

Hususuyla orası benim salman servimin konağıdır.

 

Ey çadırı içinde oturan ay gibi güzel,

Senin hayalinin sultanı için gözüm çadır, kirpiklerim o çadırın ipleridir. 

Ben feryadımdan sıkılıyor diye efgan ediyorum.

Hâlbuki o peri yüzlü benim efganımla hiç alâkadar değildir.

 

Cismini bir anda yüz parça eden aşk ıstırabıdır.

Melâmet dikeninden bir an hali olmayan da benim eteğimdir.

 

Gözyaşının seli gönül ateşini söndürmemelidir.

Zira bu ateş benim ayrılık gecemin ışığıdır.

 

Ey Selimi, nasıl can ve cihanı baştanbaşa yoluna feda etmem.

Misafirim, aşk padişahıdır.     

4. Kanuni Sultan Süleyman (1494-1566)

 

Osmanlı’nın 10. padişahı ve en uzun süre tahtta kalan hükümdarı olan Kanuni Sultan Süleyman, sadece bir savaşçı ve devlet adamı değil, aynı zamanda büyük bir şairdir. Osmanlı padişahları içinde en çok şiir yazanlardan biridir ve divan sahibi tek Osmanlı padişahıdır. "Muhibbî" mahlasını kullanmıştır. "Muhibbî" kelimesi, "seven, aşk sahibi" anlamına gelir ve onun şiirlerinde aşk, tasavvuf ve duygu derinliğini yansıtır. Kanuni Sultan Süleyman’ın Şiirlerinde;

• Aşk ve sevgi
• Tasavvufî düşünceler
• Adalet ve devlet yönetimi
• Dünya hayatının geçiciliği
• Tevazu ve insanlık

temaları öne çıkmıştır. O şiirlere örnek olarak:

Birlikte olduğum, sahip olduğum, sevgilim, parıldayan ayım,
Can dostum, en yakınım, layığım, güzellerin şahı sultanım. 

Hayatım, yaşama sebebim, ömrüm, kevser şarabım, Cennet'im

Baharım, sevincim, gündüzüm, güzel yüzlü sevgilim, gülen gülüm.

Sevinç kaynağım, eğlencem, meclisim, kandilim, güneşim, mum ışığım

Turuncum, narım, portakalım, benim harem ışığım.

Çiçeğim, şekerim, gencim, dünya içinde el değmemişim

Azizim, Yusuf'um, varım, gönlümün Mısır'ındaki sultanım.

İstanbul'um, Karaman'ım, Rum mülkü diyarım
Bedehşân'ım ve Kıpçağım ve Bağdad'ım, Horasan'ım. 

Dalgalı saçlım, yay kaşlım, gözü baştan çıkaranım hastayım
Ölürsem vebali senin boynuna, medet et hey gayrimüslimim.

Çünkü kapında meddahım, her daim seni överim
Yüreği gam dolu, gözü yaş dolu Muhibbiyim, hoş halim! 

 5. II. Murad (1404-1451)

Osmanlı’nın 6. padişahıdır ve 1421-1444 ile 1446-1451 yılları arasında iki kez Osmanlı tahtında bulunmuştur. Aynı zamanda edebiyata ve sanata büyük ilgi duyan bir hükümdardır. II. Murad, hem Osmanlı’nın siyasi gücünü pekiştiren hem de sanat ve edebiyatı destekleyen bir hükümdar olarak tarihte önemli bir yere sahiptir. "Muradi" mahlasıyla şiirler yazmıştır. Döneminde birçok önemli şair ve sanatçıyı himaye etmiştir. Türkçe şiirlerinin yanı sıra, Farsça ve Arapça şiirler yazdığı da bilinmektedir. Ahmet Paşa ve Şeyhi gibi dönemin önemli şairleri onun himayesinde bulunmuştur. Döneminde Divan edebiyatı gelişmiş ve Osmanlı’da klasik şiirin temelleri atılmıştır. Bursa ve Edirne’de birçok ilim ve sanat merkezi kurarak şair ve bilim insanlarını desteklemiştir. II. Murad’ın Şiirlerinde; 

• Tasavvufi ve dinî

 temaları öne çıkmıştır. O şiirlere örnek olarak:

Her kişi dünyâda meşgûl oldı bir kâr üstüne
Sana meşgûl olmuşuz biz kâr-ber-kâr üstüne

Lâle-zârun seyrin eyler bâğ-ı dehre aldanan
Bize seyr itdür cemâlün çeşm-i hûn -bâr üstüne

Âşık olan kimsede nâmus u âr itmez kârar
Dökseler bir katre âbı mahv olur nâr üstüne

Taşra çıkma noktayı devr eyle ey sâhib-kemâl
Dest-i kudretdür havâle çünki pergâr üstüne

Ey Murâdî oldı her bir "ilmün üstine alîm

Anun içündür mukarreb geçdi ebrâr üstüne       

6. II. Selim (1524-1574)

Osmanlı’nın 11. padişahı olan II. Selim, şiire ilgi duyan ve divan edebiyatına katkıda bulunan Osmanlı padişahlarından biridir. Babası Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbî) ve dedesi Yavuz Sultan Selim (Selîmî) gibi şiir yazmış, Osmanlı’nın sanat ve kültür hayatına katkıda bulunmuştur. "Selîmî" mahlasını kullanmıştır. Bu mahlas daha önce dedesi Yavuz Sultan Selim tarafından da kullanılmıştır.II. Selim, "Sarı Selim" olarak da bilinir. II. Selim’in Şiirlerinde; 

• Aşk ve sevgi
• İçki (mey) ve eğlence
• Tasavvuf

 temaları öne çıkmıştır. O şiirlere örnek olarak:

"Hâlün ile zülfün el bir eylemiş

Dilleri dâm ile nahcîr eylemiş

Hulk ile sen bir meleksin kim Hudâ

Sûret-i insânda tasvîr eylemiş

Hân-ı vaslı halka kısmet idicek

Hicrüni Hak bana takdîr eylemiş

Sanasın nakkâş-ı kudret kaşunı

Nûndur nûr üzre tahrîr eylemiş

Ârız-ı dilberdeki hatt ey Selîm

Dûd-ı âhundur ki te’sîr eylemiş

7. Yıldırım Bayezid (1360-1403)

Osmanlı’nın 4. padişahı olan Yıldırım Bayezid (1360-1403), savaşçı kimliğiyle tanınan bir hükümdar olmasına rağmen, Osmanlı’da sanata ve edebiyata değer veren ilk padişahlardan biri olarak kabul edilir. Kendi döneminde şairlere, âlimlere ve sanatkârlara destek olmuştur. Dönemin ünlü şairleri onun himayesinde bulunmuştur.Bilinen bir mahlası yoktur.Osmanlı padişahları arasında mahlas kullanarak şiir yazma geleneği II. Murad (Muradî), Fatih Sultan Mehmet (Avnî) ve Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbî) gibi hükümdarlarla başlamıştır.Şiirlerine örnek olarak;

"Yâri rind-i zamânedür sandum 

Bahs-i vaslı terânedür sandum

Ehl-i hicrâna fitne-i agyâr

Ortada bir bahânedür sandum

Göz ucıyla kıya kıya bakışı

Dil alup kasdı cânadur sandum

Kıssayı anlamamış âhir-i kâr

Anı da bir fesânedür sandum

Hışm ile zahm-nâk dil-i sûzi

Yıldırım’dan nişânedür sandum"